За сештојадците и човекојадците

   Превод на македонси: Милан Дамјаноски
    
      
    Ја положи раката на правливата површина на каменот, меко како да гали пиленце кое испаднало од своето гнездо. Нежно. Неодамна, со истата таа рака го откорна каменот од земја и го положи на врвот на купчето, на врвот на хумката. Можеби се надева дека според купчето камења ќе може еден ден да го препознае гробот. Можеби, барем за момент, се надева дека навистина ќе дојде тој еден еден.
    – Човекојадци се. Овие што доаѓаат. Знаеш? – прашува. Како камењата да можат нешто да му одговорат. Како да овој што лежи под камењата уште да може да му одговори. – Никогаш не сум ја разбирал ликовната уметност. Најверојатно затоа што се обидував да ја разберам и не дозволував едноставно да ја почуствувам. Ама, сликата на Сплавот на Медуза и така ми беше целосно застрашувачка. Секогаш, кога и да ја видев некаде сликата, а и сега да ја видам, ужасoт ми навлегуваше до самата косена срж. Колку повеќе ја разбирав сликата, толку повеќе се плашев од неа. Од страна надоаѓа бран, веќе се надвишува да го поклопи сплавот, а на сплавот стуткани сто четириесет и девет луѓе. Некои стојат, мавтаат со крпи кон небото. Залудно. Како да е можно да има спас. Телата на мртвите лежат во прегратките на живите. Живите, кои и самите не можат да бидат сигурни дека не се веќе мртви. Околу сплавот се простира бескрајното море. Но, сепак, рабовите на даските се границата. Од стоте четириесет и девет луѓе кои се обиделе да се спасат на сплавот, само петнаесет преживеале. Замисли го тоа. Замисли го тој ужас да треба да преживееш тринаесет дена пловејќи на Сплавот на фрегатата Медуза.
    На сплав со човекојадци може да преживеат само човекојадците.
    Човекојадци се. Знаеш? Овие што доаѓаат, овие од кои побегнавме во шумата. Од кои се криеме. Ова е твоја шума. Во неа веќе има бегано татко ти.
    Момчето го стиска каменот како да е рамо на дете, а не мртва природа. Додека молчи, ги наслушува звуковите во околината. Како да очекува некој гостин да чукне на врата. А, шумата е тивка. Полна со живот, но знае да биде тивка. И есен е. Па, се слуша секое шушкање на лисјата, секој налет на ветрот. Тој седи и наслушува. Ги проценува звуците. Чека да го слушне тој што го очекува.
    – Знам, ќе дојде. И знам, бесмислено е да продолжам да бегам. Нека ме најдат

овде, покрај тебе. Нема смисла да ја напуштам веќе оваа шума. Спас веќе нема да најдам никаде. Тие се насекаде. Светот веќе го нема. Барем не оној нашиот. А, доволно веќе скитаме. Тоа што се вративме во шумата, може да го сметаме за успех. Фала ти за тоа. Фала ти што ме донесе овде, како што и тебе твојот татко те довел овде. Единствено би сакал да не морам да зборам сам со себе. Да не разговарам со овој куп камења со кој ти го обележав гробот, како да ќе има некој што ќе доаѓа да го посетува.
    Велат домот е таму каде што ти се гробовите, таму каде што лежат коските на твоите предци. Така барем велеа. Не сум се сетил на ова претходно. Ама, сега се сетив. Се прашувам каде е тој дом. Се сеќавам, како млад мислев дека домот може да биде секаде каде што ќе пролееш крв, солзи и сперма. Како да го обележуваме со тие течности местото на нашиот дом. Не велам дека бев глуп тогаш. Ниту дека нема вистина во тоа што го мислев. Има. Но, подоцна си мислев дека домот ќе ми биде таму каде што ќе ми живее детето. И во тоа има вистина. Дури и повеќе вистина. Сега, додека седам крај гробов кој сум го ископал и затрупал со свои раце, додека седам крај твојот гроб, гробот на мојот татко, сега се сетив оти луѓето знаат да кажат дека домот е таму каде што ти се гробовите. И некако, сѐ си мислам, би требало да се помирам со тоа. Барем да умрам дома. Кога веќе не знаев да живеам дома.
    Нема да бегам. Доста беше. Слушам звуци во далечината. Доаѓаат. Но, имаме уште малку време.
      
    Момчето е смирено. Потполно. Од внатрешниот џеп на јакната вади новчаник и цигари. Вади една цигара и ја става меѓу усните. Со секое движење прави шум. Се слуша дека не е одовде. Суштествата кои живеат во шумата имаат научено како да се движат бесшумно.
    Пребарува по џебовите на панталоните. Бара запалка. Се уплаши за миг дека ја изгубил запалката, па нема да може да запали цигара. Сепак ја наоѓа. Во десниот џеб на панталоните. Во она мало џепче во џебот.
    Се слуша дури и палењето на цигарата. Прво звукот на кременот, па црцорењето на жарта и на крај вдишувањето. Седи и пуши. Малку гледа во купот камења кој го нареди, па малку пред себе во длабочината на шумата.
    – Знаеш, страв

ми е. Би лажел да кажам дека не ми е. А, најмногу би сакал да не лажам веќе. Кого да лажам? Веќе никого нема. Кој би рекол дека светот навистина ќе пропадне? Дека градовите ќе се претворат во пустелии во кои човек не може да преживее ни десет минути. Дека ќе снема струја, интернет, дека ќе замолкнат телефоните… Дека едноставно сѐ ќе исчезне. Дека ќе гледаме како луѓе умираат. Дека ќе бегаме, дека залудно ќе помагаме. А, веќе за никого нема помош. Дека ќе успееме сѐ до сега да одложуваме. Кој би рекол? Не знам, дали има некој кој успеал волку долго да го одложи како јас? Не верувам. Бевме добри, стари. Како две мечки. Кога треба силни. Кога треба скриени.
    Се сеќавам кога бев мал, не знам дали и ти се сеќаваш… Се сеќавам кога ми раскажуваше дека имам мечка заштитник. Секој пат кога бев уплашен. Една кафена мечка која ме следи во чекор. Секогаш е во близина, во најблиската грмушка или шумичка. Подготвена да скокне и да ме заштити. А тогаш, кога бегавме, луѓето од автобусот, бегалците, крај патот видоа мечка. Сите скокнаа на таа страна на автобусот за да можат подобро да ја видат. Само јас останав да седам уверен дека тоа што им е нив необично, всушност не е никакво изненадување. Мечката која им го привлече вниманието е токму мечката за која ти ми раскажуваше.
    Вистинска приказна. Би сакал да можеш да ми одговориш. Се сеќаваш ли, дали кога бев мал ми раскажуваше дека имам мечка заштитник? Не сум веќе сигурен во своите сеќавања. Не сум веќе сигурен да не сум го измислил сето тоа, па сега си припомнувам само на своите измислици кои ми се допаднале или навистина беше така. Не сум сигурен дали како мал имав мечка заштитник. Дали така ми кажавте? И не можам да бидам сигурен дали имаше мечка крај патот и дали сите бегалци скокнаа да ја видат, а само јас не. Не знам веќе да разликувам што сум измислил, а на што навистина се сеќавам.
    Би сакал да не сум го измислил тоа. Би сакал да верувам во сѐ на што се сеќавам. Бидејќи и сега ми е страв, а во оваа шума има многу места во кои мојата мечка би знала да се скрие и да демне.
      
    Тие навистина доаѓаат. Трепетот на нивните чекори се пробиваат дури до могилата, до купот и ги тера камењата сосем благо, речиси незабележително, да вибрираат. И

момчето ја крева главата. Слуша дека се приближуваат. Како да доаѓаат од сите правци. Бучни се. Не им е гајле. Оставаат вревата да ги најави.
    – Знаат дека светот е нивен. Затоа се толку гласни. Ништо веќе не може да им се спротистави. Они тоа го знаат. Ама, не се грижи тато, ти успеа да им побегнеш.
      
    Ужива во цигарата. Не се брза. Млад е, а пуши како старец..
    – Баш ми е мило… Ме весели фактот дека успеа да им побегнеш, ама ми е криво што не можеш да ми одговориш. Што не си во состојба да ми ги растуриш сомнежите. Дали моите сеќавања се навистина сеќавања? Или само лаги кои некогаш сум си ги кажувал само затоа што сум можел?
    Не верувам веќе во сопствените сеќавања. Се сеќавам на работи на кои е невозможно да се сеќавам. Се сеќавам на настани во кои сум учествувал, ама тие се во мојата глава… Како да му се случиле на некој друг. Очигледно се сеќавам на тоа што други ми раскажувале, а не на тоа што јас сум го доживеал.
    Поголем проблем од туѓите приказни се оние приказни кои сум си ги раскажувал сам на себе. Нив не сум во состојба да ги препознаам.
    Би сакал да можам тоа да го проверам со тебе. Дали е вистина, ми велевте кога бев мал, дека имам мечка заштитник?
      
    Момчето веќе е при крај со цигарата. Веќе вади друга. Шумата станува сѐ погласна. Тие навистина доаѓаат.
    – Би можел да се обидам да ти раскажам на што се сеќавам? Може ќе помогне. Не може да штети. Можеби во шумата околу нас не се само они. Можеби и мечката е тука негде.
    Се сеќавам, беше јули. Месец јули. Подоцна научив да го викам српањ[1]. Но, тогаш го викав јули. И подоцна, во станот над евангелистичката црква, се сеќавам, ја слушав песната „Кад заборавиш јули“. И плачев, како вистинско детиште.
    Се сеќавам, ми рече дека си заминувам само на кратко. Додека не се смири ситуацијата. Дека ќе се вратам до роденденот во август. Дека нешто ќе, не можев тогаш точно да сфатам што, дека тоа нешто ќе го избегнувам само неколку недели. На крај, испаднаа шест години. А, ни после не се вратив. Иако станав повратник. Станав повратник во град во кој никогаш претходно не сум бил. Чудни се тие зборови кои ќе ти ги залепат на чело, а ти залудно се трудиш да откриеш кој си. Ти пишува на челото, ама ти не

можеш да видиш.
    Треба да забрзам. Сѐ поблиску ни се. Немам многу време да ти раскажам. И да те прашам, дали се сеќавањата за мечката вистински или се само некоја чудна утеха.
      
    Шумата која го опкружува момчето и гробот е во есенски бои. Црвите низ нејзината почва се пробиваат кон површината. Го насетуваат дождот. Често црвите се криеја под камењата кои сега го чинат гробот. Се одмараа. Само постоеја. Сега под камењата лежи мртво човечко тело. Телото на таткото на момчето.
    – Се сеќавам, побегнав на дрвото, со ранецот на грб. Кога дојде време да тргнеме. Не се обидував, всушност, да го избегнам бегалството. Не. Ако добро се сеќавам, се простував од дрвото на кое секој ден се качував. На кое го поставив рекордот во маалото за најбрзо качување. Од сите деца, јас најбрзо се качував на дрвото. Ми требаа само пет секунди и веќе бев горе во крошната. Ти и сестра ми ме викавте да се симнам. Ме опоменувавте дека не смееме да задоцниме на автобусот.
    И се сеќавам, ти плачеше. Сестра ми и јас седевме во автобусот. Те видов како плачеш. На станицата, автобуска. Стоеше и некој пријател стоеше до тебе. И ни мавташе и плачеше. Пријателот ти ја стави раката на рамото. Не се обидуваше да те прегрне, да не ти земе ни секунда од гледањето на твоите деца како си заминуваат.
    Се сеќавам, заплакав и јас. И плачев сѐ додека не заспав. Се ѕверев во изветвената потпирка на седиштето пред мене или низ прозорот во населбите на изумирање низ кои поминувавме.
    Не ти верував кога ми каже дека си одиме само на неколку недели. Да ти верував, немаше да плачам. Или можеби ќе плачев? Не знам. Ама знам дека другите деца зборуваа дека си одам. Не како да си одам на неколку недели, туку како да си одам, одам. А нив им верував.
      
    Голема капка се распарчи кога падна на главата на момчето. Погледна во небото како да моли за само уште неколку мигови.
    – Се прашувам дали постои мојата мечка. И кој ја измисли. Мама и ти или јас? Ако сте вие, ако си ти, овој пат ќе ти верувам.
    Се возевме низ најцрниот мрак на кој било кога се сеќавам, по некаков тесен, мизерен, селски макадам. На тоа се сеќавам. Не се сеќавам на лицата на сопатниците. Не се сеќавам дури ни на лицето на сестра ми во тој автобус. Се сеќавам, седеше до мене. Сериозна и мирна. Додека јас цмиздрев.

И ја држеше раката или околу мојот врат или на моето рамо. Цело време ја држеше раката на мене, како да се плашеше дека може да исчезнам. Денеска знам, беше тинејџерка која доби задача да го чува своето мало братче. Ама не се сеќавам на нејзиното лице. Барем не на тоа кое го имаше во автобусот. И се сеќавам на мракот. Беше секаде околу нас. На градовите во мрак. Или на селата. На куќите без светло. Се возевме бавно. На тоа исто така се сеќавам. И на трупот покрај автобусот.
    Всушност, не се сеќавам на трупот. Не на целиот. Можеби само на ногата. Ама, се сеќавам, слушнав дека има човечки труп на автопатот.
    Кој можеше да предвиди дека подоцна, со овој конечен крај на светот, ќе ги гледаме на стотици? А, стари? Кој би рекол дека денес оној еден крај патот, само нозете на тој еден труп крај патот, ќе ми изгледаат како нешто сосема прифатливо, нешто што е секојдневно?
    Ама, се сеќавам на тоа. Не се сеќавам на контролните пунктови низ кои поминувавме. А, ги поминувавме. Знам од твоите приказни. За тоа како си им се јавувал на познаници да слушнеш дали децата успеале да поминат. За тоа како си стравувал некој да не не симне од автобусот на еден од тие контролни пунктови. Ама на нив не се сеќавам. Не се сеќавам дали сум видел барем еден наоружан човек. Иако сигурно ги имало. Мора да ги имало.
    Ама се сеќавам дека застанувавме… На некои места дури и долго седевме во таа лимена кутија, дишејќи и молчејќи, чекајќи во спарина и тишина. Не знам што чекавме. Никој не го напушташе автобусот. Никој ниту излегуваше, ниту влегуваше. Ниту се палеа светлата за читање. А сите беа будни. И тивки.
    Сега ни се сосем блиску. Ја чуствувам нивната близина. Тато, човекојадци се. Овие околу нас. Чувствувам дека ми се зад грб. Сакаат да пријдат од зад грб. Да не ги видиме и да не гледаме додека не напаѓаат..
    Ама нема врска.
    Се сеќавам, конечно, и дека застанавме и дека сите луѓе се затрчаа на едната страна на автобусот. Во моето сеќавање тоа е на десната страна. Ама во моите сеќавања и моето седиште беше на десната страна на автобусот, до прозорот. А сепак, се сеќавам, дека сите отидоа на едната страна на автобусот, само јас останав на другата. Речиси целиот автобус се залула од тежината на телата кои се наведнаа на прозорите за да ја видат мечката.
    А јас

знаев дека тоа е моето мече. Мојата мечка заштитник. И ништо од тоа не ми беше чудно. Така се сеќавам. И јас не се затрчав заедно со другите до прозорот за да ја видам мечката, а сепак се сеќавам дека се движеше нежно како крзно на мечка и моќно како напад на мечка. Не се плашеше од преплашените луѓе во автобусот. Само се прошета, како да сакаше сите да ја видиме, јас да ја видам.
    Понекогаш, се сеќавам и на верзијата која ми ја кажа сестра ми „тоа е само мечка“. А пак, некогаш се сеќавам и како сите се стрмоглавуваат кон прозорите за го видат мртвото тело крај автобусот, а сестра ми не сакаше и јас да видам човечки труп, па ми рече дека тоа е мојата мечка.
    Не знам што е вистина. Како навистина беше? Дали воопшто некогаш сте ми раскажувале дека имам мечка заштитник?
    Еден од нив ми е зад грб.
      
    Зад грбот на момчето се појави едно од тие суштества. Како сенка, се појави од никаде. А момчето не се сврте, иако очигледно знаеше дека е крај.
    – Можеби сум ја измислил својата мечка заштитник. Можеби сето ова сум го измислил. Сепак, ми се чини дека нешто се движи низ шумата. Не мислам на човекојадците. Тие се веќе тука.
    Не, ми се чини дека гледам кафено крзно кое сјаи на дождот и голема муцка под благите очи на мојата мечка. Гледам како вешто и скришно приоѓа.